Në këtë ese  do paraqes 3 autorë me pikëpamje të ndryshme mbi modernizmin dhe modernitetin. Pjesët e mëposhtme janë përmbledhje nga artikujt: „Teoria e Modernitetit Refleksiv“ të Ulrich Beck, „Dy teori mbi  modernitetit“ nga Charles Taylor, si dhe „Modernizmi dhe Fashizmi“ nga Roger Griffin. Nw kwtw pjesw po paraqes teorinë e Charles Taylor  dhe Roger Griffin.

Roger Griffin. 

Tek „Modernizmi dhe Fashizmi“ Griffin kërkon një mënyrë për të kuptuar lidhjen mes modernizmit dhe fashizmit. Sipas tij, shkrimi duhet kuptuar si një mjet heuristik për të gjykuar fenomene të ndryshme empirike, por jo si teoria e vetme mbi modernizmin dhe fashizmin. Modernizmi është, sipas Griffin, një reaksion revolucionar ndaj modernitetit. Griffin e sheh modernizimin si një proçes shpërbërjeje, fragmentimi dhe humbjeje të planit transhendental që ekzistonte në periudhën paramoderne. Kështu modernizmi kuptohet si diçka që na çon  drejt një shoqërie “dekadente”.

Ka dy mënyra në të cilat modernizmi manifestohet sipas Griffin. Para së gjithash ekziston modernizmi i artistëve si Kafka, Joyce, Borges ose Van Gogh. Përbërësi kryesor i kësaj lëvizjeje është aftësia e këtyre artistëve për „të parë“. Artistët supozohet se arrijnë „të shikojnë“ përtej iluzionit të jetës së përditshme duke pasur momente qartësie dhe vetëndërgjegjësimi. Griffin i quan këto,  “momente të qenies”.

Lloji tjetër i modernizmit është më objektiv dhe politik. Ky modernizëm i ri dëshiron të krijojë  një botë të re të jashtme,  në vend asaj ekzistuese. Përveç ndryshimit të botës, sipas Griffin, ekziston dhe një ndjenjë pozitive ndaj skenareve utopike dhe besim në efektet transformuese të teknologjisë. Ky lloj i modernizmit politik mund të jetë i majtë ose i djathtë. Në të majtë qendronte bolshevizmi,  dhe në të djathtë, fashizmi.

Në kapitullin e quajtur “Rrënjët primordiale të modernizmit” Griffin shpjegon shkaqet psiko-sociale të të lulëzimit të ideve moderniste. Këto forca psiko-sociale nuk janë tipar i kohës dhe nuk u shfaqën  vetëm në modernitet. Përhapja e dekadencës dhe e nihilizmit në Perëndim çoi në të pasurit nevojë për ide dhe vizione të reja, duke bërë të mundur vetë mbërritjen e modernizmit. Griffin përmend antropologun social Peter Berger dhe idenë e tij për nomosin komunal. Nomosi komunal është një sferë kuptimore  suprapersonale me bazë zakonore dhe ritualistike.” Njerëzit kanë nevojë për këtë lloj sfere në jetën e tyre. Ajo i mbron ata nga ekzistenca e zhveshur pa kuptim. Në momentin që ky nomos komunal shpërbëhet, një nomos i ri do duhet ta zëvendësojë atë.

Ky nomos i ri përmban energji rinovuese për komunitetin. Nomosi i ri mund të marrë nga ai i mëparshmi ose të krijojë një komunitet të ri që shkëputet komplet nga i vjetri. Një nga ndodhitë më interesante të këtij proçesi është shfaqja e një figure profetike. Ky lloj lideri siguron një kalim të sigurt nga nomosi i vjetër në atë të riun. Sipas Griffin, Futuristët, Ekspresionistët, Dadaistët por edhe kompozitorët si Wagner apo kultet dhe format e reja të spiritualitetit dëshirojnë një ripërtëritje të tillë. Po modernizmi politik?

Sipas Griffin, idetë dhe aspiratat utopike për një botë të re kanë qenë gjithmonë të lidhura në mënyrë të pazgjidhshme me dhunën dhe regjimet totalitare. “Njeriu i ri” mund të krijohet vetëm duke ndërruar lëkurën. Ndërrimi mund të jetë shkatërrimi i moralit të krishterë ose liberal dhe zëvëndësimi me diçkatjetër. Griffin përmend Ëerfel dhe idenë e tij se politika moderniste ishte një zëvendësim për fenë. Ai përsëri përmend Bergerin dhe idenë e tij se njerëzit e shohin politikën ekstremiste si një arratisje nga humnera e anomisë.

Në kapitullin e quajtur “Fashizmi si një formë e modernizmit politik” Griffin diskuton pikëpamjen e përbashkët që mbahet nga shumica e autorëve rreth fashizmit. Kjo është ideja se  fashizmi qe një revolucion konservator. Kjo është një pikëpamje e rreme sipas. Ajo që fashizmi donte, si një formë e modernizmit politik, është e reja. Totalisht e Reja, pa kompromise me të vjetrën.  Fundi i historisë në fashizëm sipas tij duhet konsideruar i njejtë me atë bolshevik. Ai pastaj vazhdon diskutimin e fashizmit ndërmjet dy luftrave botërore.

Sipas tij, Lufta e Parë Botërore krijoi mundësinë e përkryer për shfaqjen e figurave profetike dhe ideve moderniste. Forma të  tilla të modernizmit kërkonin një panoramë ndryshe të modernitetit.  Griffin për shembull bën një dallim midis liderëve fashistë si Musolini dhe figurave të tjera si Salazar, Franco etj. Të parat që ai i quan fashistë dhe të dytët parafashistë. Ata nuk mund të quhen njerëz që me të vërtetë mishërojnë frymën e fashizmit si modernizëm politik. Në kapitullin e fundit të quajtur “Fashizmi modernist dhe pastrimi i Evropës” Griffin trajton dy gjëra. E para është: Si ishte e mundur që shumë figura të njohura intelektuale si Heidegger, Marinetti etj, iu bashkuan apo toleruan lëvizjet fashiste? Sipas Griffin kjo ndodhi sepse këta autorë ishin modernistë. Modernistë kulturorë dhe artistikë, por prapësëprapë modernistë. Dhe sipas Griffin, ndarja midis modernizmit kulturor dhe politik nuk është gjithmonë aq e qartë. Ndodh shpesh që ato të ndikojnë mbi njëra-tjetrën.

Pika e dytë që ai trajton është ajo e genocidit dhe vrasjeve masive. Sipas Griffin, ajo që autorët më bashkëkohorë nuk kuptojnë, është se regjimi nazist nuk ishte një “përbindësh i ftohtë” që kërkonte vetëm shkatërrim. Shkatërrimi erdhi si pasojë e asaj që ata donin të arrinin. Ekzistonte një utopi që duhej ndërtuar, dhe çdo gjë mund të justifikohej për tia arritur. Njerëzit që vrisnin hebrenjtë në kampet e përqendrimit e konsideronin  veten vetëm si “pastrues” të “plehrave të Evropës”. Ata mendonin se po ndërtonin një botë të re.

Charles Taylor

Taylor e fillon tekstin me shpjegimin e dy teorive që përshkruajnë modernitetin: ato kulturore dhe jo kulturore. Teoritë kulturore, sipas Taylor, e  shohin modernitetin si mbërritjen e një kulture të re, e cila mund të diferencohet, por që gjithashtu ka ngjashmëri me kulturën e mëparshme. Nga ana tjetër, teoritë jo kulturore, e shohin mbërritjen e modernitetit si të shkaktuar nga faktorë jo-kulturorë. Si përshembull:  racionalizmi, sekularizmi dhe shkencizmi, ose nga faktorë  të tjerë socialë si industrializimi, etj.

Sipas Taylor, përveç teorive si ajo e Nietzsche-s dhe shumë pak autorë të tjerë, shumica e teorive të modernizmit në perëndim janë jo kulturore. Shumica e teorive që lavdërojnë modernitetin e shohin atë si një epokë të re ku njerëzit do të përjetojnë atë çka u mungonte, pra do i shikojnë gjërat në mënyrë racionale dhe jo nëpërmjet intepretimeve fetare.

Empirizmi, racionalizmi etj janë të gjitha gjëra të mira sipas këtij botëkuptimi. Për teoritë jo kulturore vlen e kundërta e kësaj.  Humbja e fesë dhe e traditës shihen si gjëra të këqija. Asnjëri nga këto qëndrime nuk është kulturor. Sipas Taylor, mungesa e teorive kulturore është gjë e keqe. Sipas tij janë bërë tre gabime të mëdha.

Gabimi i parë i madh është cilësimi i modernitetit si jo të qenit një kulturë në vetvete. Sipas Taylor, narrativa e „të munguarës“ është e vërtetë. Shkenca dhe teknologjia e kanë ndryshuar shoqërinë dhe ata duhet të zbatohen kudo.

Problemi është se shkenca dhe vetë shkencizmi mund të konsiderohen si përbërës të një kulture të caktuar, asaj Perëndimore (kultura sipas Taylor: një konstelacion kuptimor i personit, natyrës, shoqërisë dhe të mirës). Nëse e shohim modernitetin në dritën e teorive jo kulturore, mund të  themi se gjithçka ndodhi  për shkak të racionalitetit, shkencës etj. (Çka Taylor e mbiquan „Paketa e Iluminizmit“).

Gabimi i dytë i madh sipas Taylor është se ne mendojmë se edhe kulturat e tjera duhet të konvergohen me Perëndimin.. Problemi me këtë, sipas Taylor është , çdo kulturë e mëparshme ndikon në që  që vijnë pas saj. Çdo kulturë ka kuptimin e vet të së mirës dhe të keqes dhe nuk mund të flasim për një modernitet të konverguar, por lloje të ndryshme të modernizmit. Ai jep shembullin e sipërmarrjes në vende të ndryshme.

Po, në çdo ekonomi tregu ka sipërmarrës por kultura në Kinë është shumë e ndryshme nga ajo në Japoni dhe kështu me radhë. Taylor gjithashtu përmend atë që ai e quan një tranzicion të suksesshëm nga tradita në modernitet. Po, disa aspekte të jetës si burokracia, teknologjia, industrializimi dhe shteti kombëtar duhet të zbatohen, por njerëzit ende duhet të gjejnë frymëzim tek tradita.

Në pjesën e parafundit të shkrimit të quajtur “Premisa e tretë e madhe” Taylor fillon të diskutojë, përsëri, qasjen e “së munguarës”. Pas diskutimit mbi ankesën e Dover për bjerrjen e traditës dhe fesë  në modernitet, ai thotë se fetë në modernitet  nuk janë aq të ndryshme nga ato të epokës pararendëse. Ndryshon vetëm themeli. Sipas Taylor: “bindjet eksplicite rreth botës dhe vetes sonë mbahen përkundër një sfondi kuptimor të pashkruar (e të pashkrueshëm),“

Ai vazhdon të shpjegojë se çfarë është habitusi. Habitus është mënyra se si mësohemi të sillemi në shoqëri. Kjo bëhet natyrë e dytë për ne. Ai thotë se ana doktrinore sigurisht që ka rëndësi, por ajo bashkëjeton me  habitusin e besimit me një aspekt instiktivisht artistik (që ai e quan imagjinata shoqërore). Dhe kështu mund të jetë e vërtetë sipas tij se pjesa doktrinore e besimit humb në modernitet. Problemi është se një ndryshim i tillë  nënkupton gjithashtu një ndryshim të habitus-it dhe imagjinatës sociale.

Në pjesën e fundit të shkrimit Taylor diskuton modalitetin e qenies në modernitet. Sipas teorisë jo kulturore, në modernizëm ka individë që duhet të jenë racionalë dhe të mos shqetësohen nga feja dhe metafizika. Ka individë të “atomizuar” që janë të vetëdijshëm për veten e tyre dhe vetëm atëherë ata bëhen të vetëdijshëm për të tjerët dhe për shoqërinë. Sipas Taylor kjo pikëpamje është problematike. Individi nuk mund të jetë kurrë diçka në vetvete. Ai është gjithmonë në mes të shoqërisë dhe gjendet i kredhur në një imagjinatë shoqërore.

Konkluzioni i Taylor, se çdo lloj ndryshimi duhet të kuptohet si një zhvendosje, nga një sfond kuptimor në një tjetër. Sipas tij perspektiva atomiste është e gabuar.

This blog post has been Digiproved © 2019