Disidenca këtu, siç duam ta analizojmë, nuk nënkupton dhënien e një përkufizimi konkret të fenomenit. Nuk mund ta përkufizosh formën e disidencës, pasi ajo varion nga situata në situatë. Ekzistojnë disa parakushte që çojnë në mbirjen e asaj që quhet mospajtim aktiv, që mund të përkthehet edhe në protestë, edhe në qëndresë. Mospajtimi aktiv në këtë rast është versioni i thjeshtuar i fjalës “disidencë”. Të shprehësh disencë, mospajtim. Fjala në zanafillën e saj u përdor për të shenjuar shkëputjen e disa protestantëve anglezë nga kisha zyrtare e Anglisë, në shekujt 16-18.
Megjithatë, disidenca që njihet sot në masë, është ajo e llojit anti-komunist, ku një vazhdë shkrimtarësh dhe aktivistësh të Bllokut Lindor, u ngritën kundër regjimit stalinist dhe tentakulave të tij në Europën Lindore. Akoma pa dashur për të predikuar mbi kuptimin e disidencës, do të japim një thënie nga vetë një i tillë, rusi Andrei Sakharov.
“Gjithkush dëshiron të ketë një punë, të jetë i martuar, të ketë fëmijë, të jetë i lumtur, por disidentët duhet të jenë të përgatitur për shkatërrimin e jetës së tyre dhe lëndimin e të dashurve. Kur shoh situatën, gjendjen e familjes sime dhe atë të vendit tim, e kuptoj se gjërat sa vijnë e bëhen më keq”
E mësipërmja është një copëz nga pritshmëritë e një disidenti. Gjithsesi nga një disident nuk mund të presësh revolucione të armatosura, pasi në këtë situatë personi në fjalë pëson një transformim thelbësor. Nga mospajtimi aktiv nëpërmjet një mjeti shprehës, në thyerës të sistemit e deri në terrorizëm. Në një skenar krahasimor, ajo çka bën ndryshimin mes disidentit dhe terroristit, është mjeti shprehës i bashkëlidhur me kundërshtinë e disidentit ndaj një regjimi apo një sistemi. Në Rusinë sovjetike, disidenca shprehej kryesisht përmes samidzateve. Ishin këto dorëshkrime të kaluara dorë më dorë, të kopjuara me kujdes si në kohën e murgjve, që i jepnin jetë kulturës nëntokësore në kushtet e diktaturës. Krahasuar me sistemet demokratike, ku valët e kundër-kulturës gjallojnë nga ngecja e kulturës apo nga vitrinizimi i aktivizmit politik, në sistemet totalitare, kultura nëntokësore ishte kundër-kultura e null-kulturës diktatoriale. Pak më thjeshtë, institucionalizimi i njeriut në komunizëm, pohon praninë e trupave pa shpirt. Të cilët kërkojnë rrugëdalje nga ekzistenca e mjeruar, duke u drejtuar për nga nëntoka për të shprehur ngërçet e brendshme.
Null-kultura e komunizmit ose kultura e zeros, kërkonte transformim të ndërgjegjes sipas mënyrës krejtësisht leniniste, shkruaj-zbato. çfarë jep partia ndjek populli, por populli dinak ishte i armatosur me aftësi të stërholla që teksa e lejonin të nderonte partinë, gjithashtu ia jepnin mundësinë të kthehej në përbrendësi e të kundronte mbi veten e tij të vërtetë. Proçes ky që me gjasa kryhej gjatë ritualit ditor të rrojtjes apo ndonjë rasti tjetër të shikimit në pasqyrë.
Totalitarizmi ndryshon nga demokracia në një pikë të vetme. Nuk krijon iluzione përtej nominales. Mekanizmi institucional ushtarak, arsimor, etj, reflekton vullnetin e byrosë politike. Prandaj e çdo gjë është totale, vrasja është publike, gjyqi është popullor (pra drejtësi hyjnore), komisari është shenjt, partia është perëndia. Kjo përbën katedralen e pushtetit. Total dhe i pasfidueshëm. Partia ka për detyrë të krijojë nga hiçi, ex nihilo, si një perëndi e vërtetë, shpirtin e popullit. Njeriu është brumë për bukë. Diktatura ka dhe jo-komuniste, por përshembull në ato fashiste apo naziste, shteti ishte kazermë, çdokush duhet ti bindej liderit, apo fyhrerit, por në fund të ditës, bindja mbaronte po aty dhe shteti nuk kishte për detyrë krijimin e njeriut të ri, por vetëm pushtimin e fqinjëve dhe ndonjë genocid.
Teoricieni politik amerikan, Mencius Moldbug, do të thoshte se kjo situatë përbën ngadhënjimin e një meta-institucioni të cilin ai e quan Katedrale. Katedralja është bartësja e vërtetë e pushtetit në një regjim. Kokat vijnë e ikin por Katedralja qëndron e paprekshme. Po kjo Katedrale ka përgjegjësi për prodhimin e null-kulturës. Pra në komunizëm, iluzioni nominal qëndron tek “proletari”. Sovrani është “proletari”, por në të vërtetë, partia vendos për çdo gjë. Disidenti në komunizëm duhet të kapërcente nominalen për të mbërritur tek e vërteta. Si mund të manifestohej kjo e vërtetë? Vetëm nëpërmjet asaj që diktatura ka më shumë frikë, fjala e folur dhe shkrimi. Por jo fjalë të kota. Duhej konceptualizuar situata. Rreshtat tabu të samidzateve dhe konferencat e fshehta ishin pushka dhe bomba e disidentit. Nëse fjala arrinte të arratisej në publik, priste burgu dhe ekzekutimi. Pra disidenti na qenka edhe armik publik.
Natyrisht që e kemi ripërshtatur deri diku kuptimin e Katedrales. Moldbug na thotë që Katedralja është veti e sistemit amerikan të qeverisjes. Ndopak edhe mund ta kemi ndryshuar por ideja mbetet e njejtë. Katedralja përbën pushtetin e vërtetë në një regjim. Katedralja është mesianike, ajo pretendon se mban çelësat e së ardhmes. Është njëherësh coha dhe korniza në kohë dhe hapësirë.
Kalojmë nga komunizmi në demokraci. Këtu gjejmë dhe Katedralen e mirëfilltë Moldbug-iane. Katedralja sipas tij, është ajo strukturë e ndërlidhur e përbërë nga universitetet, OJQ-të, shoqëritë civile, e të tilla. Në demokraci, iluzioni nuk është më nominal, por është i pranishëm. Është i pranishëm sepse arrijmë ta ndjejmë, ta prekim, por nuk është i vërtetë pasi një iluzion i vërtetë do ishte paradoks shumë i vështirë për tu kapërcyer. Në rastin Shqiptar, përbërës të Katedrales po konsiderojmë dhe prangat e komunitetit ndërkombëtar, jo për gjë por jemi shtet i vogël sa një thërrime fundja, si dhe të gjithë ata që luajnë rolin e ndërmjetësit të fshehtë në qeveri. Bizneset e pakontrollueshme, peshqit e mëdhenj e të vegjël e kështu me radhë. Kushdo që vjen e ulet në karrigen e sovranit demokrat, nuk ka kurajo të cënojë rendin e shtresëzuar të këtyre kapadaive.
Këta ndihmojnë njëri-tjetrin, si në çdo situatë mediokërish. Një budalla i mençur bëhet me një tjetër, e me ca më shumë, i ngrenë barrierë të mençurit budalla. Disidenti shprehte, të pathënat e shoqërisë. E pathëna kalonte në planin e të thënës, fjala arratisej.
Por në Katedralen demokratike, nuk ka null-kulturë. Katedralja prodhon si kulturën, e si kundër-kulturën. Në këtë skenar supozohet se disidentët i japin jetë kundër-kulturës. Po cilës kundër-kulturë? Demokracia është garantuesja e fjalës së lirë. Nuk ka më të pathëna në demokraci. çdo gjë thuhet, fjala rrjedh e lirë. Për pasojë, kundër-kultura është rrasa me ngjyra e negativit fotografik kulturor. Kundër-kultura mbin për hir të mbirjes.
Problemi qëndron se nëse thua, nëse ke opinione, konsiderohesh njeri normal, çdokush ka nga një opinion. Nga një “mendim”. Ekzistenca kushtëzohet nga fjala qorre, sokak më sokak. Nëse disidenti komunist karakterizohej nga shprehja e fjalës, ky i joni demokratik, duke ndjekur këtë linjë arsyetimi do karakterizohej nga shprehja e heshtjes. Ky është paradoksi i pazgjidhshëm.
Pa kaluar në rebuse idioteske të tipit “na duhet një kulturë që të jetë kundër kundër-kulturës”, e përralla të tilla, që përsëri janë pjesë e së thënës në demokraci, duam të qartësojmë se disidenca si fenomen zhvendoset tek regjimi i “së thënës” pa humbur kuptimin e fjalës por komplet, kuptimin e veprës. Në kundër-kulturë ka hipi, ka punkera, ka rockera, repera, ambjentalistë e aktivistë civilë. Këta janë edhe ata që vendosin petkat e tyre në vitrinë për tu dukur. Është kjo, disidenca e vitrinës, që ecën dorëpërdore me filozofinë e dorashkave që është vetëm një pasojë e saj.
Sigurisht që demokracia ka problemet e saj. Probleme që “thuhen”. Problemet që diskutohen në televizion, kurse këto të tjerat nëpër gërxhe fshatrash apo ato ekzistencialet nuk ekzistojnë fare. Zhduken. Nuk kanë nevojë të zhduken mirëfilli, si në komunizëm, por si të themi, u mbyllet goja me një të rënë të lapsit.
Problemet e vërteta janë si ato të vërtetat aristoteliane, si thashethemet e rrugëve dhe legjendat urbane që diskutohen kafeneve. Kafeneve diskutohet mosfunksionimi i Katedrales. Kundër-kultura e përçmon këtë llafollogji. Kohë pas kohe, plas ndonjë gjë e madhe, por qetësohet shpejt. Në protestat studentore të Francës, Dë Gol thoshte i vetëkënaqur “Volterin nuk e arrestojmë dot”.
Nënkuptonte që nuk donte ta arrestonte pasi Volterët e protestave studentore dinë mirë si të shtojnë shkëlqimin e vitrinave. Bluzat e prodhuara në masë të Che Guevarës, shtojnë shkëlqimin e vitrinës. Maskat Guy Fawkes të shpërndara në mënyrë virale, shtojnë shkëlqimin e vitrinës. Statusi në instagram i një komunisti me macbook në prehër dhe iphone në dorë, shtojnë shkëlqimin e vitrinës. Një foto instagrami me flamurin komunist dhe grushtin e ngritur lart, po ashtu.
Kaq për tani. I rikthehemi fjalive të mëparshme. Nuk mund të predikojmë se çdo të thotë të jesh disident, e as më pak në sistemin e sotëm. Disidenca nuk shkruhet, nuk është recetë farmacie.
Është gjithashtu e vërtetë që në demokraci nuk ka disidentë, edhe në skenarin më të keq. Nuk ka sesi të ketë disidentë në regjimin e fjalës. Në regjimin e fjalës, manifesti komunist dhe pasuria e kombeve e Adam Smith, kanë po të njejtën vlerë, jo disidente.
Edhe ne që e shkruajmë këtë, nuk jemi disidentë e as pretendojmë të jemi të tille. Thjesht donim tu jepnim një mesazh lexuesve. Ju lutemi, kini kujdes nga heronjt e sotëm! Disidentët e Bllokut Lindor ishin heronj, këta të sotmit duhet të provojnë tallonat e qëmotit.
