Në kuadër të luftës kundër pandershmërisë intelektuale, siç e kemi sqaruar në një artikull të mëparshëm, kemi vendosur të trajtojmë një çështje delikate. Përgjithësisht janë çështjet delikate ato që pjellin debate kontroverse, ku shumica e llafollogjisë është një përzierje propagande dhe opinionesh të mangëta. Njëra nga këto çështje ështe ajo e Neo-otomanizmit. Neo-otomanizmi për kundërshtarët është një gogol, por kjo qenie e mbinatyrshme deri më sot nuk është trajtuar mirë, për shkak të mungesës së hulumtimeve historike mbi zanafillën e fenomenit, dhe përhapjen e tij në politikën e jashtme të Turqisë.

Për skeptikët dhe idhtarët, Neo-otomanizmi është ose delir, pra reagim irracional, ndryshe i mveshet dhe termi “turkofobi”, njëra nga fobitë e reja në listën e gjatë të reduktimeve të kritikës në irracionalizëm, me qëllim damkosjen e çdokujt që kërkon të hedhë dritë mbi çështjet kontroverse. Përsa i përket idhtarëve, duke supozuar se fenomeni “Neo-otomanizëm” ka bazë në realitet, ata e konsiderojnë këtë drejtim të ri të politikës turke si “shpëtim” nga laiciteti dhe si ringjallje e perandorisë osmane.

Një turqi pothuaj-perandorake, sipas rregullave të reja. Historikisht arena e brendshme politike e Turqisë ka patur tre modele të politikës së jashtme. Modeli i parë është Qemalizmi, modeli i dytë është neo-otomanizmi, kurse modeli i tretë është islamizmi, fondamentalizmi që kërkon të zhdukë laicitetin dhe ta zëvëndësojë kushtetutën me sheriatin. Këto tre modele të politikës së jashtme kanë pasur rrugëtime të ndryshme por në të njejtën kohë edhe kanë bashkëpunuar paksa. Fundja, përveç komunistëve të thekur, establishmenti turk nuk e shtrin dorën kurrë në kurriz të turqve. Mosmarrëveshja e madhe e Turqisë me vetveten ndodh vetëm në kuadër të identitarizmit “të saktë”. Në këtë rast saktësia është maksimizimi i fuqisë turke. Për neo-otomanët, maksimizim i fuqisë është influenca rajonale, pse jo dhe globale.

Fillimisht na duhet ti vëmë punët në vije me anë të një retrospektive. Pa kuptuar mirë rrjedhën e historisë turke, nuk do mundemi ta klasifikojmë siç duhet neo-otomanizmin. Siç e dimë nga historia, turqit dikur patën një atë shpirtëror, një njesues të kombit turk me shtetin. Ky ishte Qemal Ataturku, njeriu që sfidoi kohën e tij duke varrosur të sëmurin e bosforit. Qemal Ataturku bëri kthesën e madhe modernizuese për Turqinë. Ai hodhi themelet e një republike të qendërzuar rreth identitetit turk, ndarjes së fesë nga shteti (heqjen e kalifatit osman), reformimin e gjuhës (nga osmanishtja që 80% i kishte fjalët arabe e perse në kaba turkçe, gjuha e popullit), dhe krijimin e një establishmenti të ri që dalëngadalë do nxirrte në pah identitetin e ri turk, duke hedhur tutje të shkuarën osmane. Republikanizmi qemalist pra donte ti çelte një derë të re Turqisë turke, dhe jo Turqisë otomane.

Ky pozicion bëri ndarjen mes Perandorisë Osmane dhe Turqisë moderne, që kërkonte të afrohej me perëndimin. Laiciteti turk ndryshon paksa nga llojet e tjera të ndarjes së fesë nga shteti. Përveç ndarjes, Ataturku kërkonte që shteti të kontrollonte fenë. Dhe kështu lindi Diyaneti. Institucioni shtetëror turk që merret me çështjet fetare. Kjo ide nuk ishte katërcipërisht kundër politikave të mëparshme otomane. Historikisht perandoria fenë islame e ka cilësuar si një element legjitimues të pushtetit të saj. Dhe jo pak herë, sulltanët kanë prerë e kanë ngjitur, duke anashkaluar fenë dhe duke vlerësuar politikën, pra duke e cilësuar fenë thelbësisht si instrument homogjenizues dhe qetësues për kulturat e shumta të gjendura nën zgjedhën otomane.

Arsyeja e vërtetë pse Ataturku zgjodhi të ndjekë këtë rrugë, ishte projekti perëndimizues që ai kishte për Turqinë. Turqia e së ardhmes sipas modelit qemalist do të ishte plotësisht shekullare, progresive, dhe në politikën e jashtme do ndiqte parimin e paqes dhe mbajtjes së një qëndrimi pro perëndimor. Ataturku ishte nacionalist ekskluzivist, jo ekspansionist. Gjithashtu ky lloj nacionalizmi i ri turk nuk donte të bënte kompromise me kurdët, përkundrazi, kërkonte ti asimilonte tërësisht. Turqizimi ishte aspirata kryesore e republikanizmit qemalist, por jo jashtë territoreve të Turqisë.

Projekti i Ataturkut hasi në shumë pengesa. Konservatorët e Anadollit ishin të parët që ngritën krye , sidomos pas vdekjes së Ataturkut. Me vdekjen e Ataturkut, u ndërmorrën disa spastrime të dishepujve të tij duke e sakatuar njëherë e mirë qasjen republikane. Megjithatë, politika e jashtme e Turqisë që nga përfundimi i luftës së dytë botërore e deri tek mbarimi i luftës së ftohte, ngeli pro perëndimore,ose ta themi më qartë, nga halli anoi për nga blloku perëndimor duke mos dashur të futej nën tutelën sovjetike, natyrisht. Prania e këtij halli, që e shndërroi Turqinë nga një aktor të madh të politikës botërore, në një barrierë që përmbante kërcënimin Rus, pra në një rojtar të status quosë amerikane, çoi në zhvlerësim të përshkallëzuar të politikës qemaliste, të paqes brenda kufijve e jashtë tyre. Në fakt paqja e brendshme ishte e vetmja gjë që mungoi gjatë atyre dekadave, kundërshtarë të brendshëm kishte plot.

Për të kuptuar natyrën e vërtetë të neo-otomanizmit, nuk kishim si të mos flisnim për qemalizmin. Por pikërisht në këtë pikë situata ndërlikohet shumë. Sepse pararendësi i neo-otomanizmit nuk ka qenë vetë perandoria, por një tjetër narrativë identitet-ndërtuese. Kjo narrativë në historiografinë turke quhet otomanizëm, dhe zhvillimi i tij fillon me reformat e Tanzimatit. Në thelb, Tanzimati kërkonte të ndërtonte një identitet të ri osman, një identitet homogjen i cili do përpiqej të asimilonte të gjithë kombet e perandorisë nën termin “otomanë”, një konstrukt civil ky, për të krijuar një komb civil osmanësh të cilët i zotoheshin atdheut osman, dhe jo sulltanit.

Kjo ishte përpjekja më e madhe për të modernizuar perandorinë, ose më mirë, për ta shpëtuar nga shpërbërja, në kurriz të kombeve të tjera përbërëse. Ky identitet civil thellësisht është në kundërshti me identitetin etnik, madje të vetë turqve. Otomanizmi kërkoi të shpëtonte perandorinë, por dështoi. Neo-otomanizmi e përmban këtë tipar të kombformimit por të rikontekstualizuar në metodë. Pra duket qartë se otomanizmi dhe qemalizmi janë dy gjëra të kundërta, për rrjedhojë, edhe neo-otomanizmi e kundërshton qemalizmin meqë ky i fundit ka karakter etnik, asimilues, dhe shekullar. Megjithatë çështja ka një aspekt tjetër, të fshehtë. Cfarë kërkon në të vërtetë neo-otomanizmi?

Ripërkufizimin e identitetit turk. Neo-otomanizmi para së gjithash është aspiratë gjeostrategjike e  Turqisë. Duke i qendruar besnike së kaluarës, neo-otomanizmi kërkon eksportimin e islamit turk. Meqë bota islame sot për sot nuk ka një kalif, një udhëheqës të fesë, ajo është e fragmentarizuar në disa versione të islamit që praktikisht janë shndërruar në vegla homogjenike të ideologjisë së shteteve përkatëse. Pra, kemi një islam të Arabisë Saudite, kemi një islam të Iranit, por kemi dhe nje islam turk. Ca thonë “islam politik”. Megjithatë kritikë të termit i mëshojnë faktit se islami gjithmonë e ka një dimension politik, që nga sheriati e të tjera, prandaj një term më i përshtatshëm do ishte “islami gjeopolitik”.

Konsensusi neo-otoman mbi qemalizmin merr karakteristikën e një korrigjimi të politikës së jashtme. Neo-otomanët mendojnë së Qemal Ataturku “çarmatosi” Turqinë duke e penguar të angazhohet në konflikte rajonale dhe duke vënë theksin tek identiteti kombëtar etnik, “europiançe”. Ndonëse vetë neo-otomanizmi degëzohet në dy anë, ky konsensus është një nga pikat e pakta të përbashkëta mes degëzimeve.

Njëri version i neo-otomanizmit ështe ai i Turgut Ozal. Versioni tjetër, ai që njohim më shumë, është versioni i AKP-së. Turgut Ozal, president i Turqisë nga viti 1989 deri në vitin 1993, deshi të mbyllte njëherë e mirë çështjet e brendshme dhe të fokusohej tek të jashtmet. Pavarësisht tendencës neoliberale të theksuar, Ozal kishte dhe nostalgji perandorinë osmane. Prandaj edhe ky version i neo-otomanizmit mund të konsiderohet paksa më i moderuar sesa ai i AKP-së. Ozal nuk mbante qëndrim negativ kundër perëndimit, madje ai nxiste bashkëpunim me Europën. Krahas kësaj politike të jashtme pro perëndimore, Ozal kishte dhe pak “pan-turkizëm” në gjakun e tij, meqë donte edhe krijimin e aleancave me vendet turkike të Azisë Qendrore.

Realpolitik-a e Ozal, konsistonte në zgjidhjen e çështjes kurde me masa paqësore. Pra duke i vrarë shpirtërisht, jo fizikisht siç donte qemalizmi. Turgut Ozal nuk kishte ndërmend tu jepte të drejtën e vetëvendosjes kurdëve. Në vend të kësaj, Ozal deshi tu rikujtonte kurdëve se dikur, si turq e si kurdë kanë qenë “fëmijë të perandorisë”, e me anë të kësaj kujtese, kurdët duhet të mbyllnin gojën, të ndihmuar edhe nga islami turk. Me armenët Ozal u përpoq të krijojë marrëdhënie të mira duke propozuar edhe njohjen e genocidit, por u kundërshtua shumë nga establishmenti i brendshëm.

Versioni i AKP-së, ndoqi një udhë tjetër. Neo-otomanizmi i AKP-së mund të konsiderohet si një martesë e islamizmit turk me gjeostrategjinë e Ahmet Davutoglusë. Fondamentalizmi islamik në Turqi është përpjekur shumë herë për të zhvlerësuar republikanizmin, edhe nëpërmjet grushteve të shtetit. Strumbullari i islamistëve në Turqi ka qenë Nexhmedin Erbakan.

Erbakan ndërroi shumë parti duke u përpjekur të arrinte qëllimin e tij. Partia e Mirëqenies ka qenë fronti kryesor i tij, parti e cila u nxorr jashtë ligjit nga gjykata e Turqisë. Erdogan praktikisht është një dishepull i Erbakan. Erdogan, kandidoi për postin e kryebashkiakut të Stambollit në vitin 1994 si përfaqësues i Partisë së Mirëqenies, më vonë u burgos për nxitje të urrejtjes fetare. Që nga ajo kohë e tutje Erdogan mësoi të manovronte mirë, të bëhej kameleon. Kështu, Erdogan dhe Ahmet Davutoglu themeluan neo-otomanizmin e ri, teoria e të cilit u përpunua mirë e mirë nga Ahmet Davutoglu në librin e tij “Thellësia Strategjike”.

Pra dalim në disa konkluzione kryesore:

1. Neo-otomanizmi nuk ështe delir, por realitet. Kundërshtarët e Neo-otomanizmit nuk janë “turkofobë” por kritikë të një narrative supra-nacionale që kërkon të fusë vendet e ish Perandorisë Osmane në tutelën ekonomike dhe kulturore të Turqisë.
2. Neo-otomanizmi kërkon krijimin e një identiteti të ri turk, qendra e të cilit nuk është etnia dhe shekullarizmi i fortë i republikanizmit, por nostalgjia e kohëve të vjetra, asimilimi i minoriteteve në Turqi me anë të islamit gjeopolitik. Feja islame instrumentalizohet për hir të një politike ekspansioniste turke.
3. Ka dy lloje të neo-otomanizmit. Neo-otomanizmi i Turgut Ozal që kërkon të mbajë marrëdhënie të mira me perëndimin, vë theksin tek një identitet civil jo etnik, por në të njejtën kohë toleron fetë e tjera megjithëse vendin e veçantë ia ruan islamit. Neo-otomanizmi i AKP-së në parim karakterizohet nga islamizmi, ekskluzivizmi, dhe autoritarizmi. Gjithashtu është anti-perëndimor.
4. Karakteri supra-nacional ose transnacional i Neo-otomanizmit është katërcipërisht i kundërvënë ndaj shqiptarizmit përderisa kërkon ringjalljen e sentimenteve të vjetra pro perandorake, si dhe rishikimin e trashëgimisë osmane si diçka pozitive.
5. Neo-otomanizmi i AKP-së nuk kërkon të zgjerohet me anë të dhunës, por me anë të ekonomisë dhe kulturës. Megjithatë, në rastin e Erdogan, kultura i paraprin ekonomisë si shtysë paraprake.

Pra kemi të bëjmë me një ekspansionizëm “soft power”, ose popullorçe, me “dashuri dhe harmoni”.Në pjesën e dytë të artikullit do të shpjegojmë Doktrinën Davutoglu dhe aspiratat e Erdogan.

This blog post has been Digiproved © 2019