Ad se ipsum

Përktheu: Adri Kalaja

Vajzat nuk më tërheqin. Bukuria e tyre zhduket si një ëndërr, ashtu si e djeshmja kur ka kaluar tashmë. Përhershmëria e tyre, përhershmëria e tyre po! O nuk mund t’u zihet besë, gjë e cila nuk më shqetëson më, o janë të devotshme. Nëse do të gjeja ndonjë të atillë, ajo do më bënte qejfin ngaqë do të ishte e rrallë, por nuk do të ma bënte qejfin përsa i përket të ardhmes, sepse ajo ose do të mbetej përherë e njejta, dhe atëherë unë do të kthehesha në viktimë të zellit tim eksperimental meqë do më duhej t’i qëndroja afër, ose në një pikë të caktuar do të reshtte se qeni besnike dhe historia do të përsëritej.

Fat i mjerë! Më kot e pikturon fytyrën tënde të pluguar si një bushtër e zakonshme, më kot xhonglon zilet e kllounit tënd, ti më lodh; është gjithmonë e njëjta gjë, idem për idem. Asnjë shumëllojshmëri, gjithmonë një risjellje! Ejani, gjumë dhe vdekje, ju nuk premtoni asgjë dhe bartni gjithçka.

Këto dy tinguj të njohur violine! Këto dy tinguj të njohur këtu në këtë moment, në mes të rrugës. Mos vallë kam humbur shqisat e mia? Mos vallë veshi im, prej dashurisë për muzikën e Mozartit ka reshtur së dëgjuari, i krijon këta tinguj, mos vallë zotat më kanë dhënë mua, një lypësi të palumtur tek dera e tempullit – mos vallë më kanë dhënë një vesh i cili krijon zhurmat që dëgjon? Vetëm dy tinguj, nuk dëgjoj më tepër. Ashtu siç shpërthejnë prej toneve të thella që nxjerr kori në aventurën e pavdekshme, po kështu e çlirojnë veten prej zhurmës dhe hutimit të rrugës, me gjithë surprizën e një zbulese. – Duhet të jetë këtu, në këtë lagje, tani i dëgjoj tonet më të lehta të muzikës së vallëzimit. – Është ndaj jush, një çifti artistësh të palumtur që ju detyrohem për këtë gëzim. – Njëri prej tyre ishte rreth shtatëmbëdhjetë vjeç, veshur me një pallto prej stofi jeshil me kopsa prej kocke. Palltoja ishte tepër e madhe për të. Ai e mbante violinën afër nën gushë, kapelja i binte mbi sy, dorën e kish fshehur në një dorezë pa gishta, gishtat i kishte vishnje prej të ftohtit. Burri tjetër ishte më i vjetër, mbante një shall chenille. Të dy ishin të verbër. Një vajzë e vogël, me shumë mundësi, udhërrëfyese e tyre, qëndronte përpara tyre, duart e saj, futur në jakë. Gradualisht u mblodhëm rreth tyre, disa shijues të kësaj muzike; një postier me çantën e vet, një djalë i vogël, një shërbyese, ca hamej. Karrocat e mirëpërcaktuara kaluan afër dhe bënë zhurmë, vagonët e rëndë mbytën zhurmat të cilat rrëmbyeshëm dolën përpara. Çift i palumtur artistësh, a e dini që këto tone janë mishërimi i të gjitha lavdive të botës? – Sa shumë i ngjante një takimi!

Ndodhi që një zjarr shpërtheu prapa një teatri. Kllouni doli për t’ia bërë me dije publikut. Menduan se ishte shaka dhe duartrokitën. Ai e përsëriti paralajmërimin, ato bërtitën akoma më fort. Mendoj pra që botës do i vijë fundi mes duartrokitjeve të të mençurve që besojnë se është shaka.

Në analizë të fundit, çfarë rëndësie ka jeta? Nëse e ndajmë njerëzimin në dy klasa të mëdha, mundet të themi se njëra punon për të jetuar dhe tjetra nuk ka nevojë të punojë për të jetuar. Të punuarit për të jetuar nuk mund të jetë kuptimi i jetës meqë do të ishte mjaft kundërthënëse, po të thuhej se prodhimi i përhershëm i kushteve për mbijetesë është një përgjigje ndaj pyetjes për rëndësinë e saj, e cila, me ndihmën e kësaj, duhet kushtëzuar. Jetët e klasës tjetër në përgjithësi nuk kanë rëndësi veç asaj me të cilën konsumojnë kushtet e mbijetesës. Të thuash se rëndësia e jetës është vdekja, duket sërish si një kundërthënie.

Thelbi i kënaqësisë nuk shtrihet tek gjëja e shijuar por tek ndërgjegjia shoqëruese. Po të kisha një shpirt të përulur në shërbimin tim i cili, kur ti kërkoja një gotë ujë do më sillte verërat më të shtrejta të botës përzier në një kupë, duhet ta dërgoja tutje në mënyrë që t’i mësoja se kënaqësia qëndron në jo në çka shijoj, por në të pasurit të drejtë.

Kështu, nuk jam zot i jetës sime, jam vetëm një fije mes shumë syresh, të cilat duhen thurur në pëlhurën e jetës! Shumë mirë, nëse nuk mund të rrotullohem, atëherë më së paku mund të pres fijen.

Çdo gjë mund të fitohet tek qetësia dhe tek heshtja e hyjnores. Nuk është vetëm ajo që mbart fëmijën e ardhshëm të psikes, por e ardhmja varet nga heshtja e saj.

Mit einem Kind, das gottlich wenn Du schweigst –

Doch menschlich, wenn Du das Geheimniss zeigst^[1]

Dukem i caktuar ta vuaj çdo luhatje humori; të marr përvojë në çdo drejtim. Çdo moment që gënjej si fëmijë, i cili duhet të mësojë të notojë, jashtë në mes të detit. Bërtas (gjë që e kam mësuar prej grekëve, prej të cilëve dikush mund të mësojë çdo gjë që është njerëzore e kulluar); vërtet kam një parzmore në belin tim por shtyllën që më mban nuk e shoh. Është një mënyrë e frikshme prej të cilës të marrësh përvojë.

Është goxha e arrirë që dikush e koncepton përjetësinë prej dy kontrasteve më neveritës në jetë. Nëse mendoj për atë librashitës të palumtur i cili humbi arsyen prej dëshpërimit ngaqë e kish dërguar kompaninë e tij drejt falimentit duke nxjerrë 7 dhe 6 që bëjnë 14; nëse mendoj për të ditë pas dite pa vënë re gjë tjetër, duke përsëritur me vete 7 dhe 6 bëjnë 14 atëherë kam një imazh të përjetësisë. Nëse mendoj një bukuri vullnetare femërore në harem, shtrirë në divan me të gjithë hirin joshës, pa asnjë shqetësim për gjë në botë, atëherë kam një simbol për përjetësinë.

Çka filozofët thonë për realitetin është shpesh po aq zhgënjyese sa një shenjë që sheh në një vetratë dyqani e cila thotë “Hekurosim rroba”. Nëse do i sillje rrobat për hekurosje ti do të ngatërroheshe sepse tabela është në shitje.

Nuk ka asgjë më të rrezikshme për mua sesa të kujtuarit. Në momentin që më janë kujtuar disa marrëdhënie në jetë, në atë moment kam reshtur së ekzistuari. Njerëzit thonë se ndarja ka tendencën të ngjallë dashurinë. Goxha e vërtetë por e ngjall atë në një mënyrë ngurtësisht poetike. Jeta që jetohet e gjitha në kujtesë është më e përkryera e mundshme, kënaqësitë e kujtesës janë më të pasura se çdo realitet dhe kanë një siguri që asnjë realitet nuk e zotëron. Një lidhje jetësore e kujtuar ka kaluar tashmë në përjetësi dhe nuk ka më interes për kohën.

Nëse ndokush ka nevojë për të mbajtur ditar, ai jam unë, me qëllim që të përmirësoj dhe kujtesën. Pas një kohe të caktuar më ndodh shpesh që e kam harruar krejt arsyen e cila më çoi drejt një veprimi. Jo vetëm në lidhje me vogëlsira por gjithashtu në lidhje me vendimet më të rëndësishme. Dhe, nëse i rikthehem arsyes më duket kaq e çuditshme ndonjëherë sa mezi e besoj që ishte arsyeja ime. Ky dyshim mund të zgjidhej po të kisha diçka së cilës t’i referohesha. Një arsye është në përgjithësi diçka shumë kureshtndjellëse; nëse e kuptoj me intensitetin e përgjithshëm të pasionit tim atëherë rritet për tu bërë një nevojë e cila lëviz parajsën e dheun. Por, nëse më mungon pasioni, shoh poshtë saj me përbuzje. – Për disa kohë kam pyetur veten se çfarë ishte që më shtyu të jepja dorëheqjen nga pozicioni im si mësues në shkollë nëntëvjeçare. Kur e mendoj, më duket se një pozicion i atillë ishte pikërisht çfarë desha. Sot, një dritë më hapi sytë; arsyeja ishte pikërisht kjo, e kisha konsideruar veten absolutisht të përshtatshëm për postin. Po ta kisha mbajtur do kisha çdo gjë për të humbur dhe asgjë për të fituar. Prandaj e mendova më të arsyeshme të jepja dorëheqjen dhe të kërkoja punë tek një trupë udhëtuese lojtarësh meqë nuk kisha talent teatral dhe për pasojë mund të fitoja gjithçka.

Duhet të jesh shumë naiv të besosh se do të sjellësh ndonjë të mirë duke iu qarë e qurravitur botës, sikur kjo do ia ndryshonte jetën ndokujt. Më mirë t’i marrësh gjërat si vijnë dhe të mos bësh rrëmujë. Kur isha i ri dhe shkova njëherë në një restorant, i thoja kamerierit, “Të prerë mirë, të prerë mirë nga ijet dhe jo me shumë dhjamë”. Ndoshta kamarieri as më kishte dëgjuar e jo më t’i përgjigjej kërkesës sime dhe kishte shumë më pak gjasa që zëri im të mbërrinte në kuzhinë dhe të kishte sadopak ndikim mbi kuzhinierin, edhe po të mbërrinte nuk do të kishte asnjë të prerë të hajrit në të gjithë gatesën. Tash e tutje nuk bërtas më.

Lufta shoqërore dhe simpatia e bukur që e ngjall shpërhapet gjithë e më shumë. Në Leipzig është formuar tani vonë një shoqëri anëtarët e së cilës betohen, prej keqardhjes ndaj fatit të keq të kuajve të vjetër, që të hanë mishin e tyre.

Kam vetëm një mik, Echon; e pse është Echo miku im? Sepse e dua hidhërimin tim dhe Echo nuk ma heq. Kam vetëm një të besuar, heshtjen e natës; pse është e besuara ime? Sepse është e heshtur.

Ashtu si i ra për pjesë Parmeniskut në mit, i cili në shpellën e Trofonit humbi forcën për të qeshur por e rifitoi në ishullin e Delosit prej pamjes së bllokut të paformë të shpalosur aty si imazhi i perëndeshës Leto, po ashtu më ka rënë dhe mua. Kur isha i ri, harrova të qesh në shpellën e Trofonit, kur u bëra më i vjetër, hapa sytë dhe pashë realitetin prej të cilit fillova të qesh dhe që atëherë s’e kam ndalur të qeshurën. Pashë që kuptimi i jetës është të sigurosh mbijetesën dhe qëllimi i saj ishte të arrije një pozicion të lartë; që ëndrra pasanike e dashurisë ishte martesa me një trashëgimtare dhe që bekimet e miqësisë ishin ndihma me vështirësitë financiare, që mençuria ishte çfarë shumica e mori me mend të ishte; që entuziazmi përbëhej nga të ndërtuarit e një fjalimi; që kurajo domethënë të rrezikosh të humbësh dhjetë pare; që mirësi domethënë të thuash “të lutem” në tavolinë, që devotshmëria prehet tek të vajturit në meshë njëherë në vit. Këto pashë, dhe qesha.

Cila është fuqia që më lidh mua? Si u bë zinxhiri me të cilin ujku Fenris u mbërthye? Ai qe gdhendur nga zhurma e putrave të një maceje që ecte në tokë, prej mjekrave të grave, prej rrënjëve të shkëmbinjve, prej nervave të arinjve, prej frymës së peshqve dhe shtizave të zogjve. Dhe unë, gjithashtu jam i lidhur nga një zinxhir i formuar prej fantazish të errëta, prej ëndrrave të shqeta, prej mendimeve që nuk rrinë rehat, prej mërisë së parandjesive, prej anktheve të pashpjegueshme. Ky zinxhir është ”shumë i zhdërvjellët, i butë si mëndafsh, elastik nën tensionin më të lartë dhe nuk mund të thyhet më dysh.”

Çuditshëm mjaftueshëm është gjithmonë e njëjta gjë e cila në çdo epokë ngacmon vëmendjen tonë dhe ne shkojmë aq larg, ose, më saktë, ecim mbrapsht. Kur isha pesëmbëdhjetë vjeç dhe nxënës në shkollën klasike shkruaja me shumë epsh për provat e ekzistencës së zotit dhe pavdekësisë së shpirtit, për konceptin e besimit dhe rëndësinë e mrekullisë. Për examen artium tim shkruajta një ese mbi pavdekësinë e shpirtit e cila u vlerësua prae ceteris ; më vonë fitova një çmim për një ese tjetër me të njëjtin subjekt. Kush do ta kishte besuar se unë, pasi e kisha nisur me kaq shumë hov tani, në vitin tim të njëzetepestë nuk arrij dot të jap një provë të vetme për pavdekësinë e shpirtit? Mbaj mend veçanërisht prej ditëve të shkollës që një ese e imja mbi pavdekësinë u përveçua për vlerësim të jashtëzakonshëm dhe u lexua në klasë nga një mësuese, si nga shkëlqesia e mendimit ashtu dhe nga bukuria e shkrimit. Më në fund! Më në fund! Alas! Këtë ese e hodha tutje shumë kohë më përpara! Çfarë fatkeqësie! Nga kjo ese shpirti im dyshimtar ndoshta tani mund të magjepset, prej arsyes së stilit dhe gjithashtu nga mendimi! Prandaj i këshilloj të gjithë prindërit, rojtarët dhe mësuesit të bëjnë kujdes me fëmijët që i kanë në kujdestari, që ato t’i ruajnë temat daneze për të cilat shkruajnë kur janë pesëmbëdhjetë vjeç. Dhënia e kësaj këshille është kontributi i vetëm që mund t’i bëj mirëqenies së racës njerëzore.

Dije të së vërtetës ndoshta mund të kem arritur; lumturi, me siguri jo. Çfarë duhet të bëj? Të arrij diçka në botë, kështu më thonë. Mos duhet vallë tani ta publikoj marazin tim në botë, të kontribuoj një provë më tepër për mjerimin dhe fëlligështinë e ekzistencës, ndoshta të zbuloj një të metë të re në jetën njerëzore, të pavënë re më parë? Atëherë mund të kem shpërblimin e rrallë e tu bërit i famshëm, si ai që zbuloi njollat në Jupiter. Preferoj, gjithsesi, të rri i heshtur.

Sa e vërtetë është natyra njerëzore ndaj vetes. Me çfarë gjenialiteti origjinar një fëmijë i vogël na tregon shpesh një imazh jetësor të relacionit më të madh. Sot, u ngazëlleva vërtetë duke parë Luisin e vogël. Ai u ul në karrigen e vet me kënaqësi të madhe dhe krekosej. Infermieria Meri ecte përgjatë dhomës. “Meri”, thërriti ai. “Po, i vogli Luis”, u përgjigj ajo me miqësinë e zakonshme dhe iu afrua. Ai ktheu kokën anash veç pak në njërin krah dhe i nguli sytë e tij të stërmëdhenj me një shkëndijë të sigurt çapkënllëku në to dhe mëpastaj tha në mënyrë shumë flegmatike, “Jo këtë Meri, një Meri tjetër”. Çfarë atëherë për ne pleqtë ? Ne i qahemi botës dhe kur vjen e buzëqeshur të na takojë, atëherë themi : « Kjo nuk ishte Meri ».

Jeta ime është si një natë e përjetshme ; kur të vdes më në fund mund të them atëherë si Akili : Ju keni vigjëluar mbi ekzistecën time. Jeta ime është absolutisht e pakuptimtë. Kur marr në konsideratë periudhat e ndryshme në të cilat ka kaluar duket sikur fjala Schnur në fjalor, që domethënë fillimisht fije në kuptimin e parë, në të dytin një nuse. E vetmja mangësi është që fjala Schnur do të thotë në rradhë të tretë një deve, në rradhë të katërt një furçë pluhuri.

Unë jam si një derr Luneberger. Mendimi im është një pasion. Mund të çrrënjos periudha në mënyrë të shkëlqyer për njerëz të tjerë edhe nëqoftëse nuk marr kënaqësi nga ato vetë. I kërkoj vetë problemet me hundë por e vetmja gjë që mund të bëj me to është t’i hedh mënjanë.

Më kot përpiqem të mos. Më rrëshket këmba. Jeta ime është akoma ajo e ekzistencës së një poeti. Çfarë mund të ishte më e palumtur? Jam i paracaktuar; fati qesh me mua kur papritmas më tregon se çdo gjë që bëj për ti rezistuar bëhet një moment në një ekzistencë të tillë. Mundet ta përshkruaj shpresën në mënyrë kaq të gjallë saqë çdo individ që shpreson do ta pranojë përshkrimin tim; dhe megjithatë është një mashtrim, kur përfytyroj shpresën, mendoj për kujtesën.

Ka një provë tjetër për ekzistencën e zotit, një e cila është anashkaluar përnjëherësh.

Është lakuar nga Aristofani, tek “Kalorësit”.

Demosteni: Altare? Altare? Me siguri që ti nuk i beson zotat?

Nicias: I besoj

Demosteni: Po cili është argumenti jot? Me çfarë prove?

Nicias: Sepse ndiej se ato më përndjekin dhe më urrejnë. Pavarësisht çdo gjëje që bëj për t’i kënaqur.

Demosteni: Mirë, mirë. Kjo është e vërtetë, ke të drejtë në lidhje me këtë.

Sa e tmerrshme që është dembelia – tmerrësisht përsëritëse; nuk di shprehje më të fortë, as më të vërtetë, sepse vetëm i ngjashmi e njeh të ngjashmin. Sikur vetëm të kishte ndonjë shprehje më të lartë, më të fortë, atëherë mund të kishte të paktën një lëvizje. Shtrihem plotësisht, inaktiv; e vetmja gjë që shoh është boshllëku. Madje as dhimbjen nuk e vuaj. Shkaba e cila gëlltiste vazhdimisht mëlçinë e Prometeut; helmi që pikonte në mënyrë të pandërprerë te Loki; ishte më së paku një ndërhyrje megjithëse monotone. Edhe dhimbja e ka humbur freskinë e saj për mua. Po të më ofroheshin të gjitha lavditë e botës, apo e gjithë dhimbja e saj njëra do të më prekte aq pak sa tjetra. Nuk do të kthehesha në anën tjetër për t]i pranuar apo për tu arratisur prej tyre. E vdes vdekjen. A ka ndonjë gjë e cila mundet të ma ndërrojë drejtimin? Po! Nëse mundem të shoh një konsistencë e cila t’i mbijetojë çdo prove, një entuziazëm që duron çdo gjë, një besim që mundet të lëvizë malet, një mendim që mundet të bashkojë të fundmen dhe të pafundmen. Por dyshimi helmues i shpirtit tim është konsumues. Shpirti im është si deti i vdekur, mbi të cilin asnjë zog nuk mund të fluturojë; kur ka fluturuar përgjysëm bie poshtë në vdekje dhe shkatërrim.

Çudi, me çfarë ankthi ekuivok në të mbajtur dhe të humbur ka njeriu e megjithatë kapet me kthetra pas kësaj jete. Ndonjëherë e kam marrë në konsideratë një hap vendimtar, krahasuar me të cilin të gjithë të përparmit e mi do të ishin lojëra fëmijësh – për tu nisur në udhëtimin e madh të zbulimit. Ashtu si një anije në lëshimin e vet përshëndoshet me zhurmën e një topi ashtu dhe unë do të përshëndesja veten. E megjithatë. Është vallë kurajoja që më mungon? Nëqoftëse një gur bie poshtë dhe më vret, ajo do të ishte njëra rrugëzgjidhje.

Tautologjia është dhe mbetet parimi epran, ligji më i lartë i mendimit. Përse të çuditemi pra që shumica e njerëzve e përdorin? Biles nuk është as totalisht bosh dhe mundet fare mirë të shërbejë për të mbushur një jetë të tërë. I ka format e veta hokatare, lojcake dhe argëtuese, është gjykimi i pafundmë. Kjo është lloji paradoksal dhe transhendental i tautologjisë. Ka gjithashtu formë serioze, shkencore, edifikuese. Formula për këtë është: kur dy madhësi janë thekshëm të barabarta me një të tretë, janë të barabarta me njëra-tjetrën. Kjo është inferencë sasiore. Kjo lloj tautologjie është veçanërisht e nevojshme në katedrale dhe nëpër katedra, aty ku pritet të thuash gjëra me rëndësi.

Shpërpjestimi në mënyrën sesi trupi im është ndërtuar ka të bëjë me faktin se gjymtyrët e parme janë tepër të shkurtra. Si një kangur, kam krahë shumë të shkurtër dhe këmbë tepër të gjata. Zakonisht rri shumë në prehje por nëse lëviz, kërcimi i madh pasues i shkakton terror të gjithë të njohurve, miqve dhe të afërmve.

1. Me një fëmijë i cili është zot kur ti hesht

   Por njerëzor kur ti tregon sekretin ↑

This blog post has been Digiproved © 2021